Οικολογία και σοσιαλισμός στην ΕΣΣΔ των Λένιν και Στάλιν
Υπάρχουν λογικά θεωρητικά επιχειρήματα και απτές αποδείξεις σε πρακτικό επίπεδο που αποδεικνύουν το απολύτως αβάσιμο μιας ευρέως διαδεδομένης φήμης, σύμφωνα με την οποία οι Λένιν, Στάλιν, και μαζί με αυτούς το κόμμα που πραγματοποίησε την επαναστατική ρήξη του κόκκινου Οκτώβρη, δεν ήταν ευαίσθητοι στο οικολογικό ζήτημα. Αλήθεια είναι το ακριβώς αντίθετο. Σε μια εποχή όπου, στην καπιταλιστική Δύση, δεν υπήρχε κάποια προσοχή, ούτε καν τυπική, στα θέματα περιβάλλοντος, η χώρα των Σοβιέτ κατάφερε να πραγματοποιήσει μια χωρίς προηγούμενο παραγωγική ανάπτυξη σε στενή σύνδεση με την απόδοση αξίας στη φύση, παρά τις εξαιρετικά δύσκολες συνθήκες που είχαν να κάνουν τόσο με τον εμφύλιο πόλεμο όσο και, μετέπειτα, με τη δεύτερη παγκόσμια σύγκρουση.1 Η συμβολή του Λένιν και του Στάλιν ήταν καθοριστική για την ανάπτυξη της οικολογικής έρευνας και πειραματισμού και στην έναρξη μιας προσεκτικής διαχείρισης των φυσικών πόρων. Μετά την έκδοση του διατάγματος «για τη γη», αμέσως μετά την Οκτωβριανή Επανάσταση, ο Λένιν ανέθεσε στον Ποντιαπόλσκι, που ηγείτο του Επιτροπάτου του Λαού για την Παιδεία στο Αστραχάν, να δημιουργήσει μια προστατευόμενη ζώνη στην περιοχή του Βόλγα, κάτι που πραγματοποιήθηκε στις 11 Απρίλη 1919. Το Μάη του 1920, με ένα διάταγμα που έφερε την υπογραφή του Λένιν, δημιουργήθηκε στην περιφέρεια του Μιάς ο πρώτος εθνικός δρυμός της επαναστατικής Ρωσίας: ακολούθως, με ένα άλλο διάταγμα του Λένιν στις 16 Σεπτέμβρη 1921, ανατέθηκε στο Επιτροπάτο για την Παιδεία η αρμοδιότητα για τα ζητήματα τα σχετικά με την προστασία της Φύσης και τη θέσπιση εθνικών δρυμών στο σοβιετικό έδαφος: τέτοιοι δρυμοί (ζαποβέντνικ, στα ρώσικα), έμελλε να αποτελέσουν μεταξύ των πρώτων προστατευόμενων ζωνών στην ιστορία της ανθρωπότητας, στις οποίες επιβαλλόταν μια πλήρης απαγόρευση κυνηγιού, ψαρέματος και κάθε άλλης δραστηριότητας η οποία θα μπορούσε να διαταράξει το περιβάλλον.2 Η σοσιαλιστική παραγωγή, διαρθρωμένη σύμφωνα με τις οδηγίες των 5ετών σχεδίων, εμπεριείχε μια δράση ευρισκόμενη σε απόλυτη αντίθεση με κάθε μορφή ερημοποίησης, και επίσης, εμπεριείχε το σχεδιασμό μιας οικολογικής πολιτικής με σκοπό την αναδάσωση. 50 χρόνια πριν γίνουμε μάρτυρες της τρελής καπιταλιστικής καταστροφής των δασών του Αμαζονίου, η Σοβιετική Ένωση του Στάλιν έθετε στην ημερήσια διάταξη μια ευφυή πολιτική αναδάσωσης και ορθολογικής χρήσης των φυσικών πόρων 3. Υπό την ηγεσία του Στάλιν, οι σοβιετικοί οικολόγοι είχαν μια εξαιρετικά σημαντική συνεισφορά στις μελέτες για το περιβάλλον: ο Βερναντσκι δημοσίευσε το 1926 τα κείμενά του, όπου αναδεικνυόταν η σύγχρονη αντίληψη για τη βιόσφαιρα. Ο Στανκίνσκι, στις αρχές της δεκαετίας του ’30, πρότεινε μια ριζοσπαστικά καινοτόμα ερμηνεία των οικολογικών συστημάτων, βασισμένη στα τροφικά επίπεδα και τις ενεργειακές ροές, ως ένα στοιχείο που συνέδεε τα έμβια όντα και το περικείμενο περιβάλλον, προηγούμενος κατά πάνω από 10 χρόνια του μοντέλου του οικοσυστήματος, που διατύπωσε πιο μετά ο αμερικανός Λίντεμαν. Ο Gause, πάντοτε τη δεκαετία του ’30, ανέδειξε την αρχή του ανταγωνιστικού αποκλεισμού, συμβάλλοντας στο να προοδεύσουν αποφασιστικά οι μελέτες της σύγχρονης επιστημονικής έρευνας. Το 1931 άρχισε την έκδοσή του το πρώτο σοβιετικό περιοδικό που εξειδικευόταν στη μελέτη του περιβάλλοντος, το «Περιοδικό Οικολογίας και Βιοκοινωνίας» (Ζουρνάλ Ιεκόλογκίι ι Μπιοτσιενολογκίι). Ο πρώτος του διευθυντής, ο Κασκάροφ, έγραψε ένα ιστορικής αξίας κείμενο, με τίτλο «Περιβάλλον και Κοινότητα» (Σρέντα ι Σοομπστσιένστβο), που μεταφράστηκε σε διάφορες γλώσσες, και που έμελλε να αποτελέσει αναντικατάστατο σημείο αναφοράς στις μελέτες τις σχετικές με το περιβάλλον. Μετά το δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο, στις «Οδηγίες του 19ου συνεδρίου του κόμματος για το 5ο 5ετές πλάνο ανάπτυξης της ΕΣΣΔ για την περίοδο 1951-55», οριζόταν η «εξασφάλιση μιας περαιτέρω ανάπτυξης των εργασιών για τη δεντροφύτευση και τη δημιουργία από αυτή δασικών προστατευόμενων ζωνών στις περιοχές της στέπας και της δασόφυτης στέπας, η εφαρμογή αγροτεχνικών μεθόδων για το αντιπάλεμα της διάβρωσης του εδάφους και ακόμα και την αναδάσωση των αμμωδών περιοχών, η δημιουργία δασών οικονομικής σημασίας, ζωνών πρασίνου γύρω από τις πόλεις και τα βιομηχανικά κέντρα, κατά μήκος των όχθων των ποταμών, των καναλιών και των λεκανών. Κατά τη διάρκεια της 5ετίας, να φυτευτούν τουλάχιστον 2,5 εκατομύρια εκτάρια δασικών ζωνών προστασίας από τα κολχόζ και τα σοβχόζ και να φυτευτούν και να σπαρούν 2,5 εκατομμύρια εκτάρια δημοσίων δασών».4 Ωστόσο, η στενόμυαλη χρουσωφική (και μετα-χρουσωφική) γραφειοκρατία, σηματοδότησε το τέλος της σοσιαλιστικής διαχείρισης των παραγωγικών προτσές, εγκαθιδρύωντας μια τρελή αντίληψη περί βιομηχανικής ανάπτυξης, στερούμενη προσοχής στα περιβαλλοντικά θέματα, με συνέπεια την καταστροφή παρθένων εδαφών, την καταστροφή του οικοσυστήματος της λίμνης Βαϊκάλης, τη μόλυνση της θάλασσας της Αράλης, μέχρι και την καταστροφή του Τσερνομπίλ που σηματοδότησε το τραγικό τέλος μιας σειράς δεκαετιών ρεβιζιονιστικής πολιτικής που δεν είχε τίποτε το κοινό, όπως είδαμε, με την περίοδο των Λένιν και Στάλιν. 1. Σε ένα ντοκουμέντο του Κεντρικού Πανρωσικού Συμβουλίου των Συνδικάτων, τον Απρίλη του 1919 διαβάζει κανείς: «Για την προστασία των πηγών των πόρων μας πρέπει να δρούμε σύμφωνα με τους επιστημονικο-τεχνικούς όρους. Για παράδειγμα, αναφορικά με την απόδοση των δασών μας, πρέπει να προσέχουμε ώστε η δασική βιομηχανία να δρα ορθά. Αναφορικά με το πετρέλαιο, πρέπει να εξοπλιστούμε για την πρόληψη από τις σπατάλες. Είναι απαραίτητο, εν κατακλείδι, να προσπαθήσουμε να εφαρμόσουμε τους επιστημονικο-τεχνικούς νόμους και ένα κριτήριο ορθολογικής εκμετάλλευσης» (το κείμενο δημοσιεύτηκε από τον D.R. Weiner Models of Nature, Ecology, Conservation and Cultural Revolution in Soviet Russia, Indiana University Press, 1988, σ.23, σημείωση 24). 2. Ο Λένιν υπέγραψε 94 διατάγματα σχετικά με την προστασία της φύσης και την χρησιμοποίησή της. Με δική του πρωτοβουλία, μεταξύ άλλων, εγκρίθηκαν ο «Θεμελιώδης Νόμος για τα Δάση», «Για την προστασία των ψαριών και των Ζώων της Αρκτικής Παγωμένης Θάλασσας και της Λευκής Θάλασσας», «Για την προστασία των φυσικών μνημείων, των πάρκων και των κήπων». 3.Το 1929 το 1ο πανρωσικό συνέδριο για τη διατήρηση της Φύσης παρενέβη στη συζήτηση για τη σχέση ανθρώπου- περιβάλλοντος σε μια σοσιαλιστική κοινωνία: «Η φύση και ο ρυθμός της οικονομικής ανάπτυξης μπορούν σωστά να οριστούν μόνο μετά από μια λεπτομερή μελέτη του περιβάλλοντος και μια αξιολόγηση των παραγωγικών του ικανοτήτων για τη διατήρηση, την ανάπτυξη και τον εμπλουτισμό του» (βλ. Τhe Greening of Marxism, επιμέλειαTed Benton, Guilford Press, ΝέαΥόρκη- Λονδίνο, 1996, σ.124) 4.Το 19ο συνέδριο του Κομμουνιστικού Κόμματος της ΕΣΣΔ, Edizioni di Cultura Sociale, Ρώμη, 1952, σ. 95
Teoria & Prassi, τ.15, Φλεβάρης 2006
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου